سمفونی یک شهر / نگاهی به فیلم «اسلو، 31 آگوست»

 

 

در سال 1995 در صدمین سالگرد تولد سینما در جشنواره کن، گروهی از فیلمسازان دانمارکی متشکل از لارس فون تری‎یر، توماس وینتربرگ، سورن یاکوبسن و کریستین لورینگ بیانیه‎ای صادر کردند

که جنبش دگما 95 نام داشت. این بیانیه که از ده بند تشکیل می‎شد در واقع انقلابی بود در جهت رسیدن به سینمایی بی‎پیرایه و از دیدگاه آن‎ها پاک، علیه سینمایی که نماینده بورژوازی بود. گرچه این جنبش دیری نپایید و رهبران اصلی آن - فون تری‎یر و وینتربرگ - در مدتی نه چندان طولانی از ابراز موجدیت جدید، خود فیلم‎هایی ساختند که بعضی از آن‎ها چند بند و بعضی دیگر کلیت مانیفست‎شان را نقض می‎کرد. 

اما نکته‎ای که اسلو را از بسیاری فیلم دیگر از این دست جدا می‎کند این است که فیلمساز شخصیت‎پردازی را از بیننده دریغ نمی‎کند. در فیلم، برخلاف خیل فیلم‎های مشابه، نمای پشت انسان‎ها تکراری‎ترین نمای فیلم نیست و فیلمساز از نشان دادن چهره آندرس در زمان‎های متفاوتِ روز و در حالات مختلف ابایی ندارد و اکثر پلان‎ها به گونه‎ای طراحی شده‎اند که دوربین روبه‎روی او قرار دارد و او به دوربین می‎رسد و در نمایی نزدیک روی چهره‎اش دوربین به حرکت در می‎آید. موقعیت‎های دراماتیک خلق شده در فیلمنامه نیز به این شخصیت‎پردازی کمک می‎کنند. برای مثال پیش از رفتن به محل مصاحبه آندرس به دیدار دوست قدیمی‎اش که اکنون به علت تشکیل خانواده از او دور شده می‎رود. اطلاعاتی که  پیرامون گذشته آن‎ها در اختیارمان قرار می‎گیرد و تقابل این داده‎ها با وضعیت کنونی خود و رابطه‎اشان به میزانی از درک شخصیت توسط مخاطب می‎انجامد که وقتی آندرس در میان مصاحبه که نسبتاً خوب پیش می‎رود و به احتمال زیاد به تصاحب شغل خواهد انجامید، مصاحبه را بر هم می‎زند و آن‎جا را ترک می‎کند، برای مخاطب طبیعی و پذیرفتنی به نظر برسد. این نکته را نیز در نظر بگیرید که این روند درک تنها در مدت یک سوم فیلم شکل می‎گیرد. در ادامه با مشاهده تلاش آندرس برای دیدار خواهر و دوست دختر سابقش (که هر دو بی‎نتیجه می‎ماند) و اطلاعاتی که به صورت نریشن از زبان خود او در مورد خانواده‎اش نقل می‎شود، جوانب بیشتری از زندگی وی برای بیننده روشن می‎شود. هر چه که در فیلم رو به سمت اتمام روز پیش می‎رویم بر میزان تنهایی آندرس نیز افزوده می‎شود. شاید اوج این تنهایی در کوکتل پارتی باشد که او ناخواسته برای دیدار دوستش در آن شرکت می‎کند. او دیگر تحمل این وضع را ندارد و با پولی که از کیف حاضران در پارتی می‎دزدد نزد ساقی قدیمی‎اش رفته و هروئین می‎خرد. مواجه شدن با پسری که در حال حاضر با دوست دخترش رابطه دارد نیز موجب تشدید عصبیت ناشی از این تنهایی شد. حتی گذراندن تمام شب با یکی از دوستانش و دو دختر و سپری کردن لحظاتی توأم با شادی و شوخی و... نمی‎تواند باعث این شود که فردای آندرس با امروزش تفاوت داشته باشد. در ابتدای صبح روز سی و یکم آگوست دوست آندرس با دو دختری که شب را با هم گذرانده‎اند به شنا در یک استخر می‎پردازند؛ اما هر چه اصرار می‎کنند آندرس به آن‎ها نمی‎پیوندد. گویی او فقط برای کارکردهایی دیگر تن به آب می‎دهد. تصویر مشوش آندرس که در کنار استخر (با بازی بسیار تأثیر گذار بازیگرش) نشسته، همراه با طلوع خورشید و قطع‎هایی که تدوینگر به واقعه بعدی می‎زند و رفت و برگشت‎های بین این دو واقعه نفس را در سینه حبس می‎کند. صبح دیگری آغاز شده است ولی این بار آندرس دست به خودکشی نمی‎زند؛ بلکه به خانه‎اشان رفته، کمی پیانو می‎نوازد و به ده ماه پاکی خود پایان می‎دهد. میزانسن دوربین کارگردان به هنگام استعمال هروئین فوق‎العاده است. گویی فیلمساز به خاطر این زندگی از آندرس شرمنده است و خجالت می‎کشد به هنگام تزریق وارد اتاق او شود و طی این رخداد، دوربین کاملاً آرام و قرار دارد. فیلمساز تلخیِ ناشی از این حادثه را با یک حرکت زوم بک (دقیقاً عکس حرکت دوربین به هنگام نزیک شدن به آندرس هنگام استفاده از هروئین) که طی آن (با دوربینی که این بار برخلاف کل فیلم حتی کوچک‎ترین لرزشی ندارد) از خانه آندرس دور می‎شویم، در وجود مخاطب نهادینه می‎کند. تصاویر انتهایی فیلم تصاویری از اسلو در ابتدای روز سی و یکم آگوست هستند. اتاقی که آندرس را در ابتدای فیلم در آن دیدیم را در انتها دوباره می‎بینیم. پرده هم‎چنان کنار رفته است و انبوه اتومبیل‎ها در حال آمد و شد.

اسلو:31  آگوست مانند بسیاری از فیلم‎های ستایش شده از جنس خود، داستان بحرانی و ملتهبی مانند اقدام به جنایت در رزتا، قتل توسط یک کودک در پسر، فروش بچه در فرزند یا قاچاق انسان در سکوت لورنا (همگی ساخته برادران داردن) را بازگو نمی‎کند؛ بلکه با تمرکز بر زندگی یک روز از زندگی یک فرد، با شخصیت‎سازی مناسب و خلق موقعیت های دراماتیک مناسب در خدمت این شخصیت‎پردازی، میزانسن سنجیده (بخصوص شروع و پایان فیلم) و تکیه بر بازی عالی بازیگرش به تعادلی چشمگیر بین فرم بصری و مضمون می‎رسد. تعادلی که به درک درست مخاطب از زندگی بر بستر مناسبات اجتماعی شهری مانند اسلو می‎انجامد. این جاست که شهر نیز کاراکتر می‎یابد و به یک پرسوناژ بدل می‎شود و فیلم روایتگر یک سمفونی می‎شود. سمفونی از یک شهر.